WIELKI TYDZIEŃ
Dobrze przeżyty okres Wielkiego Postu rodzi w nas pragnienie osobistego zaangażowania się w wydarzenia Wielkiego Tygodnia. Kościół uczy, że sprawowanie liturgii paschalnej nie jest jedynie wspomnieniem Męki, Śmierci i Zmartwychwstania naszego Pana, ale dzięki Duchowi Świętemu jest uobecnieniem tej zbawczej tajemnicy wiary w życiu konkretnego człowieka.
NIEDZIELA MĘKI PAŃSKIEJ
(Niedziela Palmowa)
W dniu tym wspominamy uroczysty wjazd Chrystusa do Jerozolimy opisany przez czterech Ewangelistów. Na początku niektórych Mszy św. wierni gromadzą się przed kościołem, gdzie święci się palmy, śpiewa Hosanna, co znaczy z języka hebrajskiego „zbaw!” i czyta Ewangelię o wjeździe Pana Jezusa do Jerozolimy (Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19). W czasie Mszy św. rozważany jest opis męki Pańskiej, kolejno według Ewangelii synoptycznych: w roku liturgicznym A – wg św. Mateusza, w roku B – wg św. Marka, w roku C – wg św. Łukasza.
Procesja z palmami
Idąc radośnie z palmami – oznaczającymi zwycięstwo – śpiewem wyznajemy, że Jezus jest naszym Królem i Zbawicielem (Flp 2,6-11). Procesja ta jest obrazem życia chrześcijan, którzy idą za Chrystusem, zdążającym przez Jerozolimę i Golgotę do domu Ojca, w nadziei, że i oni przez radosne i bolesne wydarzenia swojego życia dojdą do mieszkania przygotowanego dla nich w niebie (J 14,2).
TRIDUUM PASCHALNE
(Triduum Sacrum)
Triduum Paschalne
Rozpoczyna się wieczorną liturgią Wielkiego Czwartku – Mszą Wieczerzy Pańskiej – a kończy II Nieszporami Niedzieli Wielkanocnej. Ta łacińska nazwa obejmuje trzy najświętsze dla chrześcijan dni (tri-duum) podczas których uobecnia się w liturgii Kościoła Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Są to dni paschalne, ponieważ Jezus przechodzi ze śmierci do życia; opuszcza świat i wraca do Ojca, otwierając tę drogę dla nas.
Słowo „pascha” pochodzi z języka hebrajskiego pesah i oznacza przejście. Tak nazywa się najważniejsze żydowskie święto – Pascha (Lb 9,1-5), podczas którego wspomina się wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej (w XIII w. przed Chr.) i cudowne przejście przez Morze Czerwone (Wj 11-15). Wydarzenia te były zapowiedzią wyzwolenia wszystkich ludzi z wewnętrznej niewoli grzechu, którego dokonał Jezus Chrystus (por. Ez 36,25-29). Triduum Paschalne jest więc najważniejszym wydarzeniem roku liturgicznego, fundamentem wszystkich sakramentów i obchodów liturgicznych. Pascha naszego Pana winna stać się źródłem osobistej paschy każdego chrześcijanina – wyzwolenia z grzechu do życia w łasce dziecka Bożego.
WIELKI CZWARTEK
Msza Krzyżma
Odprawiana przed południem w kościołach katedralnych kończy okres Wielkiego Postu. Jest koncelebrowana, pod przewodnictwem biskupa, przez kapłanów reprezentujących całą diecezję. W czasie tej Mszy św. kapłani odnawiają publicznie swoje przyrzeczenia kapłańskie. Poświęca się także olej chorych i Krzyżmo święte, które są przekazywane do parafii na terenie całej diecezji.
Krzyżmo jest oliwą zmieszaną z balsamem, używaną przy udzielaniu sakramentu chrztu, bierzmowania, święceń kapłańskich oraz do konsekracji kościoła. Nazwa Krzyżma wywodzi się od Imienia: Chrystus (z gr. Χριστός – Christós -namaszczony, Mesjasz).
Msza św. Wieczerzy Pańskiej
Przenosi nas do Wieczernika, gdzie Pan Jezus podczas Ostatniej Wieczerzy ustanowił sakrament Eucharystii i kapłaństwa. Ofiarował On Bogu Ojcu Swoje Ciało i Swoją Krew pod postaciami chleba i wina, dał je Apostołom do spożycia i nakazał, aby czynili to na Jego pamiątkę (Mt 26,29; Mk 14,22-25; Łk 22,19-20; 1 Kor 11,23-27).
Umywanie nóg
W Wieczerniku, umywając nogi uczniom (J 13,1-15), Pan Jezus zobowiązał nas swoim przykładem do świadczenia miłości bliźniego: Przykazanie nowe daję wam, abyście się wzajemnie miłowali, tak jak Ja was umiłowałem (J 13,34). Ten gest Jezusa uczy, że nie należy oddzielać Eucharystii i przykazania miłości.
Obnażenie ołtarza
Zdjęcie z ołtarza obrusu po Mszy św. symbolizuje opuszczenie Jezusa przez najbliższych i rozebranie Go z szat podczas Męki (Łk 23,34b; J 19,23-24).
Ciemnica
Na zakończenie Mszy Wieczerzy Pańskiej następuje przeniesienie Najświętszego Sakramentu do ciemnicy, gdzie wierni czuwają na modlitwie razem z Chrystusem w Ogrójcu (Mt 26,36-46; Mk14,32-42; Łk 22,39-46).
WIELKI PIĄTEK
W dzień w którym Jezus umarł na krzyżu za grzechy świata Kościół nie celebruje Mszy Świętej. W dniu tym odprawiamy ostatnie nabożeństwo Drogi Krzyżowej oraz liturgię Męki Pańskiej. Jest to dzień powagi i postu.
Liturgia rozpoczyna się procesją w zupełnej ciszy, a następnie główny celebrans leży krzyżem przed ołtarzem. Postawa ta wyraża uniżenie przed Bogiem i pokorną modlitwę. W średniowieczu kapłan padał na twarz przed każdą Mszą św. Do naszych czasów zwyczaj ten dochował się jedynie w Wielki Piątek. W tym czasie wierni klęczą w milczeniu wyrażającym modlitewną cześć wobec tajemnicy odkupienia.
Liturgia Słowa
Obejmuje czytania biblijne, które koncentrują się na ofierze Jezusa Chrystusa. Pierwsze czytanie ukazuje proroczą zapowiedź tej ofiary (Iz 52,13-53,12). Następnie śpiewa się psalm 31: „Ojcze w twoje ręce powierzam ducha mojego”. Drugie czytanie (Hbr 4,14-16; 5,7-9) mówi o śmierci Chrystusa na krzyżu jako ofierze za zbawienie wszystkich ludzi. Ofiara ta złożona została przez Chrystusa – prawdziwego Arcykapłana – który będąc kapłanem złożył samego siebie w ofierze. Centralne miejsce w tej liturgii Słowa zajmuje opis Męki Pańskiej z Ewangelii wg św. Jana (18,1-19,42), która podkreśla królewską godność Chrystusa.
Adoracja krzyża
Stanowi główną część liturgii wielkopiątkowej. Krzyż dla chrześcijan jest przedmiotem szczególnej czci. Jest znakiem miłości Boga do człowieka (J 3,16), zwycięstwa nad grzechem (Rz 5,8), znakiem pojednania z Bogiem i pomiędzy ludźmi (Ef 2,13-16).
Procesja do Grobu Pańskiego
Kończy liturgię Męki Pańskiej. Najświętszy Sakrament w monstrancji – okryty białym welonem – zostaje przeniesiony do Grobu, gdzie pozostanie aż do radosnej Mszy Zmartwychwstania. Welon okrywający Hostię w monstrancji symbolizuje ciało Jezusa owinięte w płótno i złożone w grobie.
WIELKA SOBOTA
W dniu tym nie odprawia się również Mszy św., dlatego ołtarz główny pozostaje obnażony. Wielka Sobota nie ma też swojego nabożeństwa. Śpiewa się jedynie godzinę czytań i jutrznię z liturgii godzin. Jej treścią jest „ Święty i Wielki Szabat” Syna Bożego, który odnowił dzieło stworzenia (Hbr 4,1-13). Wieczorne nabożeństwo należy już do obchodów Niedzieli Zmartwychwstania.
Cisza
Wielka Sobota to dzień wielkiej ciszy. W tym dniu czuwamy indywidualnie przy Grobie Pańskim: rozważamy śmierć Pana, zstąpienie do otchłani zmarłych oraz oczekujemy na bliskie Jego Zmartwychwstanie.
Błogosławienie pokarmów
Prośba o pobłogosławienie pokarmów na stół wielkanocny ma sens jedynie wtedy, gdy nie jest tylko zwyczajem, ale wypływa z wiary w Chrystusa Zmartwychwstałego – Odkupiciela całego stworzenia. Święcone pokarmy mają swoją symbolikę:
Baranek z masła, ciasta, cukru lub czekolady, z chorągiewką wielkanocną i napisem Alleluja – symbol Chrystusa zmartwychwstałego (1 Kor 15,20-22);
wędliny i mięsa – pamiątka Baranka Paschalnego i świątecznych potraw, które Jezus spożył z Apostołami na Ostatniej Wieczerzy (Mt 26,17-19);
chleb – symbol Ciała Chrystusa (Mt 26,26) i chleba, który Zmartwychwstały i dwaj uczniowie spożywali w Emaus (Łk 24,30-31);
jajka malowane – symbolizują radość nowego życia w Chrystusie (Rz 6,3; Kol 3,1-17). Ich czerwony odcień przypomina nam, że przez Krew Swoją Chrystus uwolnił od grzechów (Ap 1,5) i obdarzył nas nowym życiem (Hbr 9,14-15);
sól – symbol oczyszczenia i prawdy (Kpł 2,13; Kol 4,6). Jedną z zasadniczych funkcji soli jest podnoszenie smaku pożywienia. Oznacza to, że przez chrzest cała istota ludzka została przemieniona nowym życiem przez Chrystusa (Rz 6,4). Sól służy również do konserwowania żywności. Trzeba więc, by chrześcijanie jako „sól ziemi” (Mt 5,13) zachowali wiarę i przekazywali ją nienaruszoną innym (1 Tm 6,20; 2 Tm 1,13-14).
NIEDZIELA ZMARTWYCHWSTANIA CHRYSTUSA
Uroczysta niedziela wyróżniona jako niedziela niedziel. Takie znaczenie jakie ma niedziela w tygodniu, uroczystość Wielkanocy ma w roku liturgicznym.
Wigilia Paschalna (vigilare-czuwać)
Rozpoczyna się w Wielką Sobotę po zachodzie słońca i otwiera obchód Niedzieli Zmartwychwstania. Uważana za „matkę wszystkich świętych wigilii”, jest czuwaniem upamiętniającym noc Zmartwychwstania Chrystusa. Nawiązuje do nocy paschalnej, w czasie której Izraelici zostali wybawieni przez Boga z niewoli egipskiej. Tamta noc była zapowiedzią prawdziwej Paschy Chrystusa: przejścia ze śmierci do życia oraz prawdziwej Paschy człowieka: wyzwolenia z niewoli grzechu do wolności dzieci Bożych, którego dokonał Syn Boży składając siebie w ofierze (Iz 53,7; J 1,29).
Chrześcijańskie wigilie mają swoje źródło w żydowskich dniach przygotowania, które poprzedzały szabat i inne święta. Wieczorem tego dnia rozpoczynano już świąteczny obchód i taki zwyczaj przejęła liturgia Kościoła.
Liturgia światła – rozpoczyna się przed świątynią poświęceniem ognia symbolizującego światłość, której udziela sam Bóg, przez swojego Syna (J 8,12). To światło ma również budzić tęsknotę za światłem wiekuistym w niebie (Ap 22,3-5). Następnie poświęca się Paschał.
Paschał – wielkanocna świeca woskowa, która jest symbolem Zmartwychwstałego Pana. Wyryty na niej krzyż oznacza Jego zbawczą śmierć na krzyżu. Pięć otworów z tkwiącymi w nich czerwonymi ziarnami kadzidła, to symbole Jego zbawczych ran, które zachował w swym zmartwychwstałym ciele (J 20,20).Wyryty bieżący rok i dwie litery alfabetu greckiego: pierwsza Α (alfa) i ostatnia Ω (omega) oznaczają, że do Chrystusa należą czasy i wieczność, że On jest początkiem i celem wszystkiego (Ap 1,8). Paschał wnosi się do kościoła w procesji przekazując uczestnikom liturgii światło jego płomienia. W ten sposób mrok grzechu zostaje rozproszony przez światło Chrystusa (J 9,1-49; Ef 5,8-14). Zapalanie świec i przekazywanie sobie nawzajem światła, ukazuje, że Zmartwychwstały Pan łączy wiernych we wspólnocie Kościoła.
Exultet – starożytny hymn śpiewany przez celebransa na zakończenie liturgii światła. Ogłasza zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią i w poetycki sposób zaprasza całe niebo i ziemię do wielkanocnej radości.
Liturgia Słowa
Czytania ukazane są w „świetle” Paschału, Chrystus bowiem jest najpełniejszym interpretatorem słowa Bożego, który „godzien jest pieczęcie otworzyć” (Ap 5,9-10). Teksty Starego Testamentu zostają objaśnione w świetle Nowego. Siedem czytań ze ST opowiada historię zbawienia od stworzenia świata (Rdz 1,1.26-31a; Ps 104) przez wyjście Izraelitów z Egiptu i przejście przez Morze Czerwone (Ps 16; Wj 11-15) do proroctw zapowiadających przyjście Chrystusa (Rdz 22,1-18; Iz 54.4a.5-14; Ez 36,16-17a.18-28). Dwa czytania z NT zawierają katechezę na temat chrztu świętego (Rz 6,3-11) oraz Ewangelię o Zmartwychwstaniu (Mt 28,1-10; Mk 16,1-8; Łk 24,1-12; Jn 20,1-10).
Liturgia chrzcielna
Stanowi punkt kulminacyjny obchodów Wigilii Paschalnej. Rozpoczyna się litanią do Wszystkich Świętych, która uświadamia prawdę, że przez chrzest człowiek zostaje włączony w całą wspólnotę Kościoła. Następnie uroczyście dokonuje się błogosławieństwa wody. Celebrans zanurza Paschał w święconej wodzie i prosi Boga, aby przez swojego Syna zesłał na tę wodę moc Ducha Świętego. Zanurzenie to symbolizuje, iż ochrzczony zostaje pogrzebany razem z Chrystusem w Jego męce i śmierci, aby razem ze Zmartwychwstałym wkroczyć w nowe życie (Rz 6). Po obrzędzie poświęcenia wody, jeśli są osoby pragnące przyjąć ten sakrament, udziela się chrztu. Następnie uczestniczący w liturgii, przygotowani przez czterdziestodniową pokutę, odnawiają przyrzeczenia chrzcielne. Gest pokropienia wodą święconą na nowo uświadamia ochrzczonym zanurzenie w Chrystusa, zwleczenie z siebie szaty starego człowieka i przyobleczenie się w nową szatę świętości dziecka Bożego (Kol 3,9-17). Świece przyniesione do świątyni, zapalone od Paschału, symbolizują pragnienie wszystkich ochrzczonych, aby być świadkiem Chrystusa Zmartwychwstałego (Kol 1,13-14).
Procesja rezurekcyjna
Ogłasza światu radosną nowinę, że Chrystus żyje. Uczestnictwo w niej jest również zapowiedzią naszego zmartwychwstania.
Niedziela Wielkanocna rozpoczyna okres pięćdziesięciu dni liturgicznego okresu paschalnego trwającego do Uroczystości Zesłania Ducha Świętego. Ten czas winien być obchodzony w radości jako jedna wielka niedziela.
Opr. Renata Nehring
Źródła:
Kameraz-Kos Ninel, Święta i obyczaje żydowskie, Warszawa 1997.
Lectio divina. Czas Wielkiego Postu i Triduum Paschalne,t III, opr. G. Zevini, Warszawa 2007.
Nadolski Bogusław, Liturgika, t. II, Poznań 1991.
Sinka Tarsycjusz, Liturgika, Kraków 1994.
Zeman Bogusław, Świętujmy Wielkanoc, Częstochowa 2008.